Zgodnie z art. 433 § 1 Kodeksu spółek handlowych, „akcjonariusze mają prawo pierwszeństwa objęcia nowych akcji w stosunku do liczby posiadanych akcji (prawo poboru)”. Prawo poboru jest więc prawem ustawowym, lecz warunkowym. Innymi słowy, przysługuje akcjonariuszowi wobec spółki, pod warunkiem że nie zostanie ono wyłączone. Nadto, przysługuje ono akcjonariuszom, którzy są nimi w dniu prawa poboru. Akcjonariusze mają prawo objęcia nowych akcji w stosunku do liczby posiadanych akcji.

Jednocześnie § 2 powołanego przepisu stanowi, że „w interesie spółki walne zgromadzenie może pozbawić akcjonariuszy prawa poboru akcji w całości lub w części. Uchwała walnego zgromadzenia wymaga większości co najmniej czterech piątych głosów. Pozbawienie akcjonariuszy prawa poboru akcji może nastąpić w przypadku, gdy zostało to zapowiedziane w porządku obrad walnego zgromadzenia. Zarząd przedstawia walnemu zgromadzeniu pisemną opinię uzasadniającą powody pozbawienia prawa poboru oraz proponowaną cenę emisyjną akcji bądź sposób jej ustalenia”.

Z powyższego wynika, iż pozbawienie akcjonariusza prawa podmiotowego jest czynnością wyjątkową, więc aby skutecznie wyłączyć prawo poboru, zarząd ma obowiązek dokonać następujących czynności:

1. wskazać interes spółki (nie wspólników) w wyłączeniu prawa poboru (np. w interesie spółki może w szczególności leżeć utrzymanie dotychczasowej struktury kapitałowej, umożliwienie przystąpienia do spółki inwestorowi w drodze subskrypcji prywatnej),
2. uzyskać zgodę walnego zgromadzenia w wysokości co najmniej 4/5 głosów,
3. zapowiedzieć wyłączenie prawa poboru w porządku obrad zgromadzenia (zapowiedź jest również konieczna, gdy chodzi o ustalenie dnia poboru),
4. przedstawić walnemu zgromadzeniu opinię uzasadniającą powody pozbawienia akcjonariuszy prawa poboru w całości lub części.
5. w przypadku pozbawienia prawa poboru powinien również wskazać zgromadzeniu cenę emisyjną akcji albo też sposób jej ustalenia (na przykład ustalenie średniej notowań z danego okresu.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku w wyroku z dnia 28 maja 2014 r. (sygn. akt I ACa 3/14) orzekł, że w świetle art. 433 § 1 Kodeksu spółek handlowych prawo poboru należy do przywilejów ustawowo gwarantowanych; w konsekwencji pozbawienie lub ograniczenie tego prawa, jako czynność wyjątkowa, może nastąpić jedynie z zachowaniem przepisów ustawy, zaś jej prawną skuteczność winna udowodnić strona, która powołuje się na pozbawienie akcjonariusza ustawowego przywileju (art. 6 Kodeksu Cywilnego – „Ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne”).

Z kolei Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z dnia 28 października 2009 r. (sygn. akt V ACa 358/09) stwierdził, iż podwyższenie kapitału zakładowego w trybie subskrypcji prywatnej skierowanej do adresata któremu nie służy prawo poboru musi być połączone z wyłączeniem prawa poboru dotychczasowych akcjonariuszy a uchwała w tym przedmiocie powinna być powzięta najpóźniej razem z uchwałą o podwyższeniu kapitału zakładowego.

Adwokat Joanna Susło
KJS Legal Kancelaria Adwokacka we Wrocławiu